Atopowe zapalenie skóry i łuszczyca – pielęgnacja skóry suchej i podrażnionej

Czynniki nasilające objawy

Upośledzenie bariery naskórkowej

W przebiegu AZS i łuszczycy obserwuje się zwiększoną transepidermalną utratę wody (TEWL) oraz obniżoną zawartość lipidów – w tym ceramidów – w warstwie rogowej naskórka. Skóra staje się sucha, bardziej podatna na mikrourazy, a u niektórych pacjentów może występować zjawisko Koebnera (łuszczyca), czyli pojawianie się zmian chorobowych w miejscach urazu mechanicznego.

Czynniki środowiskowe

Zaostrzenia mogą być wywoływane przez:

• gorące kąpiele i niską wilgotność powietrza,
• agresywne środki myjące i detergenty,
• szorstkie, syntetyczne tkaniny (np. poliester, akryl),
• długotrwałe pocenie się bez odpowiedniego osuszenia skóry,
• urazy mechaniczne (np. drapanie),
• wtórne infekcje skórne.

Stres i zaburzenia snu

Obie choroby mają udokumentowany związek z układem neuroimmunologicznym. Stres psychiczny oraz przewlekłe zaburzenia snu mogą zwiększać produkcję cytokin prozapalnych, co sprzyja nasileniu świądu i powstawaniu nowych zmian skórnych.

Błędy pielęgnacyjne

Do pogorszenia stanu skóry przyczynia się zbyt rzadkie stosowanie emolientów, sięganie po środki myjące zawierające silne detergenty oraz pomijanie ochrony skóry po kąpieli. Działania te nasilają suchość skóry i zaburzają jej funkcję barierową.

Zasady pielęgnacji skóry suchej, łuszczącej się

Emolienty – regeneracja i ochrona

W codziennej pielęgnacji AZS i łuszczycy kluczowe miejsce zajmują emolienty, których zadaniem jest:

• ograniczanie utraty wody przez naskórek,
• uzupełnianie niedoborów lipidów (np. ceramidów, kwasów tłuszczowych),
• łagodzenie podrażnień i uczucia napięcia skóry,
• wspieranie regeneracji bariery ochronnej.

Zgodnie z zaleceniami, emolienty powinny być stosowane regularnie – co najmniej dwa razy dziennie oraz po każdej kąpieli. Korzystny wpływ na funkcję bariery naskórkowej wykazano w przypadku preparatów zawierających naturalne źródła niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), takich jak kwasy omega-3 i omega-6. Substancje te wspierają procesy przeciwzapalne oraz odbudowę warstwy lipidowej skóry.

W przypadkach nasilonej suchości zalecane są preparaty o konsystencji maści (np. na bazie lanoliny lub wazeliny), pozbawione fazy wodnej. Tworzą one warstwę okluzyjną, która skutecznie ogranicza parowanie wody z powierzchni skóry i zabezpiecza ją przed działaniem czynników zewnętrznych, zwłaszcza w sezonie grzewczym.

Delikatne oczyszczanie

W codziennej higienie należy stosować łagodne, nieperfumowane środki myjące (np. syndety, olejki myjące), pozbawione silnych detergentów. Zaleca się:

• krótkie kąpiele (do 10 minut) w letniej wodzie,
• delikatne osuszanie skóry bez pocierania,
• szybkie (do kilku minut po kąpieli) zastosowanie emolientu na lekko wilgotną skórę.

Ochrona przed czynnikami drażniącymi

W celu ograniczenia zaostrzeń warto:

• nosić przewiewną odzież z naturalnych materiałów np. bawełny lub lnu,
• unikać kontaktu skóry z silnymi detergentami np. podczas mycia naczyń, sprzątania – stosować rękawiczki ochronne,
• utrzymywać odpowiednią wilgotność powietrza w pomieszczeniach,
• minimalizować drażnienie skóry przez drapanie i urazy mechaniczne.

Emolienty również w okresie remisji

Systematyczne stosowanie emolientów ma znaczenie nie tylko w okresach zaostrzeń. W fazie bezobjawowej pielęgnacja skóry przyczynia się do:

• wydłużenia czasu remisji,
• ograniczenia ryzyka nawrotów,
• poprawy jakości życia.

Kiedy wskazana jest konsultacja dermatologiczna?

Samodzielna pielęgnacja stanowi istotny element postępowania, jednak nie zawsze jest wystarczająca. Wskazaniem do konsultacji z dermatologiem są:

• brak poprawy mimo stosowania zaleceń pielęgnacyjnych,
• obecność sączenia, nadżerek, bolesnych zmian,
• rozległość zmian lub ich szybka progresja,
• nasilony świąd prowadzący do zaburzeń snu i funkcjonowania.

W zależności od obrazu klinicznego możliwe jest zastosowanie leczenia miejscowego (glikokortykosteroidy, inhibitory kalcyneuryny), fototerapii lub terapii ogólnej.

Podsumowanie

AZS i łuszczyca wymagają codziennej, systematycznej pielęgnacji – także w okresie remisji. Kluczowe znaczenie ma stosowanie odpowiednio dobranych emolientów, łagodne oczyszczanie skóry oraz unikanie czynników drażniących. Działania te wspierają odbudowę bariery naskórkowej i ograniczają ryzyko nawrotów. W przypadkach trudnych lub opornych na leczenie domowe niezbędna jest konsultacja specjalistyczna i wdrożenie leczenia dermatologicznego.

Autor: dr n. med. i n. o zdr. Aleksandra Stefaniak,
specjalista dermatologii i wenerologii

Czytaj więcej:

Olej lniany – moc natury w codziennej pielęgnacji
Delikatna skóra okolicy pieluszkowej – jak o nią dbać i ją pielęgnować?
Otarcia skóry w sporcie – jak sobie z nimi radzić?